Το πρόγραμμα
Φυσιογνωμία
Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ο γεωπολιτικός χώρος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης επαναπροσδιορίζεται λόγω των πολιτικών εξελίξεων της μετα-κομμουνιστικής περιόδου, της μαζικής μετανάστευσης και την πύκνωση μιας σειράς πολιτικών, οικονομικών, και πολιτισμικών ανταλλαγών. Πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία μετάβασης παίζει το φαινόμενο της κινητικότητας των ανθρώπων και η συνακόλουθη ανάδυση νέων κοινωνικών σχέσεων και μορφών πολιτικής υποκειμενικότητας και επικοινωνίας. Η κατανόηση των έμφυλων διαστάσεων της μετανάστευσης αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διερεύνηση της κινητικότητας, αφενός λόγω του σημαντικού ρόλου των γυναικών στη σύγχρονη μετανάστευση και αφετέρου γιατί οι έμφυλες διαστάσεις της κινητικότητας καταγράφουν ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές στο δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο.
Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, η αρχική πρόταση καινοτομεί σε σχέση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ως προς τη στοχοθεσία της, στα εξής σημεία:
- Δεν αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως "θύματα", αλλά ως ενεργά διεθνοτικά υποκείμενα. Στόχος ήταν να μελετηθεί ο ρόλος των γυναικών στη διαδικασία ένταξης των μεταναστών, αλλά και στη διαμόρφωση κοινοτήτων διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Ο ρόλος αυτός παραμένει σχεδόν ανεξερεύνητος, ιδίως όσον αφορά τη διαδικασία διαμόρφωσης ατομικής και συλλογικής ταυτότητας, τις κοινές εμπειρίες (δικαιώματα, οικογενειακές σχέσεις, κοινωνική κινητικότητα κλπ) που δημιουργούν φαντασιακές κοινότητες και «γέφυρες» που ενώνουν γεωγραφικές περιοχές της μετανάστευσης.
- Ενώ οι περισσότερες μελέτες που λαμβάνουν υπόψη τους τις έμφυλες διαστάσεις της μετανάστευσης, επικεντρώνονται στη γυναικεία μετανάστευση, η παρούσα έρευνα επανεισαγάγει και τους άνδρες στη μελέτη της μετανάστευσης όχι ως κανονικότητα αλλά ως έμφυλα υποκείμενα. Προς το σκοπό αυτό επιλέχθηκαν δύο ομάδες-στόχο με διαφορετική σύνθεση ως προς το φύλο και την οικογενειακή συγκρότηση. Η πρώτη ομάδα αποτελείται από μετανάστες/μετανάστριες από την Αλβανία, όπου κυριαρχούν οι άντρες αλλά επίσης, ιδίως μετά το 1997, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της επανένωσης οικογενειών. Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από μετανάστες/μετανάστριες από τη Βουλγαρία, όπου κυριαρχούν οι γυναίκες, οι οποίες συνήθως αφήνουν την οικογένειά τους πίσω στη χώρα καταγωγής. Οι δύο αυτές ομάδες είναι αριθμητικά οι μεγαλύτερες, τόσο σε πανελλαδική κλίμακα, όσο και στο Νομό Μαγνησίας. Μέσα από τη σύγκριση των βιωματικών εμπειριών αυτών των δύο ομάδων μεταναστών διαμορφώνεται μια σαφέστερη εικόνα για τις επί μέρους στρατηγικές και ρητορικές των δύο φύλων στη μεταναστευτική διαδικασία, καθώς και για τις τυχόν αλλαγές των έμφυλων σχέσεων και τις επιπτώσεις αυτών των αλλαγών στις ιδεολογίες του φύλου.
- Δίνεται έμφαση στην ιστορική διάσταση της σύγχρονης κινητικότητας. Ενώ η υπάρχουσα βιβλιογραφία εστιάζεται σε μια συγχρονική προσέγγιση της ένταξης των μεταναστών στη χώρα υποδοχής, η παρούσα έρευνα εισάγει ως αναλυτική κατηγορία την ιστορικότητα του μεταναστευτικού φαινομένου, κι αυτό από τέσσερις διαφορετικές οπτικές. Α) Στόχος ήταν να ερμηνευτεί ο βιωματικός λόγος των μεταναστών/μεταναστριών υπό το πρίσμα της ιστορικής κουλτούρας των χωρών καταγωγής, ιδίως όσον αφορά τρεις σημαντικές περιόδους: την προπολεμική περίοδο, την εμπειρία του κομμουνισμού και την περίοδο της "μετάβασης". Β) Σημασία της μετανάστευσης για τη διαμόρφωση ταυτοτήτων και της ιστορικής μνήμης των ίδιων των μεταναστών. Γ) Επιπτώσεις της παρουσίας των μεταναστών στην πολιτισμική ταυτότητα και στην ιστορική μνήμη της χώρας υποδοχής, ιδίως στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών εμπειριών. Δ) Παρόλο που η άφιξη των μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη είναι σχετικά πρόσφατη, οι βιο-αφηγήσεις των μεταναστών αναδεικνύουν την ιστορικότητά του ίδιου αυτού φαινομένου και τα διάφορα στάδια από τα οποία πέρασε.
- Γεωγραφική εστίαση. Η συγκεκριμένη έρευνα καινοτομεί σε δύο διαφορετικά σημεία. Παρά το γεγονός ότι ένα σημαντικό τμήμα των νέων μεταναστευτικών ροών προέρχεται από την Νοτιοανατολική Ευρώπη και κατευθύνεται προς τη Νότια Ευρώπη, αυτό το φαινόμενο δεν έχει μελετηθεί παρά μόνο αποσπασματικά. Η Ελλάδα αποτελεί προνομιούχο πεδίο για να μελετηθεί αυτό το φαινόμενο σε βάθος. Επιλέγοντας ως ομάδες-στόχο τους μετανάστες από τις δύο γειτονικές χώρες Αλβανία και Βουλγαρία, η παρούσα έρευνα έχει στόχο να μελετήσει τη μεταναστευτική αυτή ροή ως ολικό φαινόμενο μέσα από την τριπλή οπτική των ίδιων των μεταναστών, των πολιτών της χώρας υποδοχής και των πολιτών της χώρας καταγωγής που δεν μετανάστευσαν ή που παλιννόστησαν. Προς τούτο σχεδιάστηκε και επιτόπια έρευνα στις χώρες καταγωγής. Κατά δεύτερο λόγο, η παρούσα έρευνα καινοτομεί, γιατί δεν επιλέγει ως πεδίο ούτε τον αγροτικό χώρο, ούτε τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά ένα περιφερειακό αστικό κέντρο που είναι ο Βόλος.
- ’ξονες γύρω από τους οποίους οργανώθηκε η συγκέντρωση και ανάλυση του εμπειρικού υλικού. Βασική αναλυτική κατηγορία αποτέλεσε η διάσταση του φύλου. Προκειμένου να αξιολογηθεί η μεταναστευτική διαδικασία ως πολυδιάστατο φαινόμενο προβλέφθηκε αρχικά να ερευνηθούν οι έμφυλες σχέσεις με βάση τρεις επί μέρους θεματικούς άξονες: ένταξη, εργασία και διαπολιτισμική επικοινωνία. Όμως τόσο το φύλο όσο και η ένταξη αποτελούν αναλυτικές κατηγορίες που άπτονται όλων των πτυχών της μεταναστευτικής διαδικασίας. Για το λόγο αυτό αποφασίστηκε ότι οι δύο έννοιες αυτές, χωριστά ή συνδυαστικά, θα είναι το κεντρικό πρίσμα μέσα από το οποίο θα ερευνηθεί το εμπειρικό υλικό με θεματικούς άξονες την εργασία, την ιστορική κουλτούρα και τη διαπολιτισμική επικοινωνία.
- Η φύση του εμπειρικού υλικού. Ο κεντρικός κορμός του εμπειρικού υλικού αποτελείται από ημι-κατευθυνόμενες αφηγήσεις ζωής γύρω από τους παραπάνω θεματικούς άξονες. Στόχος δεν ήταν μόνο η καταγραφή των βιωματικών εμπειριών των μεταναστών/τριών, αλλά και η ανάλυση των αφηγηματικών στρατηγικών που υιοθετούν για να νοηματοδοτήσουν την ατομική και συλλογική εμπειρία του μετανάστη στο πλαίσιο της νέας διεθνοτικής κινητικότητας και για να ερμηνεύσουν το παρελθόν μέσα από το πρίσμα του παρόντος.